*******

Μιά ματιά στο παρελθόν, μιά συμβουλή γιά το μέλλον

Μιά φορά κι έναν καιρό, πριν 87 ακριβώς χρόνια και κατά την διάρκεια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου, το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Γκοερλιτς στη Γερμανία «φιλοξενούσε» 6.500 Έλληνες. Εκείνη την εποχή (1915 - 1919), σε πολλά (175) στρατόπεδα συγκέντρωσης αιχμαλώτων, γίνονται ηχογραφήσεις μουσικού και γενικότερα λαογραφικού ενδιαφέροντος σε κυλίνδρους. Την γενική εποπτεία του προγράμματος είχαν ο Καρλ Στουμφ (διευθυντής της Πρωσσικής Επιτροπής Φωνογράφου) και ο Γκεόρκ Σουένεμαν. Το αποτέλεσμα αυτής της δουλειάς μεταφράζεται σήμερα σε περισσότερα από 1000 ηχητικά ντοκουμέντα (Εθνολογικό Μουσείο Βερολίνου).

Η ελληνική στρατιωτική μπάντα στο Γκοέρλιτς το 1917 (φωτογρ. αρχείο Π.Κ.)



Παράλληλα γίνονται από τον Βίλχελμ Ντοεγκεν και την εταιρεία Λίντσροεμ ηχογραφήσεις πάνω σε δίσκους με γραμμόφωνο (1650 δίσκοι σε 250 γλώσσες και διαλέκτους). Στόχος του προγράμματος ήταν η δημιουργία ενός μουσείου (Stimmenmuseum der Volker). Τη εποπτεία των ηχογραφήσεων στο στρατόπεδο του Γκοερλιτς είχε ο Αουγκούστ Χαϊσενμπεργκ. Εκεί έγιναν τον Ιούλιο 1917 ηχογραφήσεις με Έλληνες στρατιώτες.


Ο Π. από τη Λιβαδειά τραγούδησε έναν ποιμενικό σκοπό (συρτό Ρούμελης)

(Πηγή: Humboldt-Universität zu Berlin, Musikwissenschaftliches Seminar, Lautarchiv, PK 935)

«Αΐντε κι ο Γιώ μάννα μ΄ κι ο Γιώργος πέρα πέρασε
(Αϊντε) κι ο Γιώργος πέρα πέρασε
περάσαν κι οι κουμπάρες περάσαν κι οι κουμπάρες.

Λα ρα λα ρα λα λα λα ρα λα ρα λω
Λα ρα λα ρα λα λα λα λα...

Αϊντε πάει να μάννα μ΄ πάει να βαφτίσει ένα παιδί
(Αϊντε) πάει να βαφτίσει ένα παιδί
να βάλει τ΄όνομά του να βάλει τ΄όνομά του
Λα ρα λα ρα λα λα λα ρα λα ρα λω
Λα ρα λα ρα λα λα λα λα...

Αϊντε το βά μάννα μ΄ το βάφτισε το μοίρωσε
(Αϊντε) το βάφτισε το μοίρωσε
του βάλε τ΄ονομά του του βάλε τ΄ονομά του

Λα ρα λα ρα λα λα λα ρα λα ρα λω
Λα ρα λα ρα λα λα λα λα..

Αΐντε στα μά μάννα μ΄στα μάτια μοιάζει του παπά
(Αΐντε) στα μάτια μοιάζει του παπά
στα φρύδια του κουμπάρου στα φρύδια του κουμπάρου

Λα ρα λα ρα λα λα λα ρα λα ρα λω
Λα ρα λα ρα λα λα λα λα...

...

Αϊντε το λέν΄μάννα μ΄το λένε κούκοι στα βουνά
(Αϊντε) το λένε κούκοι στα βουνά
και οι πέρδικες στα πλάγια και πέρδικες στα πλάγια

Λα ρα λα ρα λα λα λα ρα λα ρα λω
Λα ρα λα ρα λα λα λα λα...»

(Forschung, schriftliche Niederlegung: Andrikopoulos, Konstantinos, ©2004)



Έλληνας που πήρε μέρος στις ηχογραφήσεις ποζάρει μπροστά
σε στολισμένη με ξιφολόγχες φωτογραφία του βασιλιά Κων/νου
του Α´ το Πάσχα του 1918 στο Γκοέρλιτς.
Είναι γνωστό ότι το τέταρτο σώμα στρατού μταφέρφηκε στη
Γερμανία μετά την άρνηση του βασιλιά να πολεμήσει στο πλευρό
της Entente (φωτογρ. αρχείο Π.Κ.)





Ο Μ. από το Σταυρί, δήμου Οιτύλου, νομού Λακωνίας, τραγούδησε δύο Μοιρολόγια (PK 937/1,3).

(Πηγή: Humboldt-Universität zu Berlin, Musikwissenschaftliches Seminar, Lautarchiv, PK 937/1)

«Του Αχουμακάκου»

«Θέ μου και παναγία μου να πέσει αράπικη βλογιά
να πέσει αράπικη βλογιά εκεί στο πάνω μαχαλά
κι άντε να φύγει από κει να πάει στο πάνω Μπουλαριούς...

...όπου αγόρασες το Γκρας κι έκαμες χήρες μ΄ορφανά
κι έκαμες χήρες μ΄ορφανά και τ΄ορφανά αναστήνονται
και τ΄ορφανά αναστήνονται χήρες ματαπαντρεύονται...»

* Ο Γρας ή Γκρας ήταν εμπροστόγεμο όπλο του ελληνικού στρατού τέλη του 19 αιώνα που πήρε τ΄όνομά του από τον γάλλο κατασκευαστή του.

* Θοδωρής Αχουμακάκος: Γνωστός σκληρός της περιοχής και κεντρικό πρόσωπο σε αρκετά μοιρολόγια. Στο συγκεκριμένο μοιρολόι χαρακτηρίζεται σαν Βρεκόλακας, συνήθης χαρακτηρισμός στα μανιάτικα μοιρολόγια γιά τους αιμοχαρείς.

* Πάνω Μπουλαριούς: Χωριό της Μάνης πολύ κοντά στο Σταυρί.




«Του Δημαρόγγονα»

«Καλώς τονε το Κύριακα φίλε του Δημαρόγγονα...

...που τις αμάδες παίζατε και τονε καβαλίκευες
και τονε καβαλίκευες σα νάταν παλιογάϊδουρο.»

* Το μοιρολόι αυτό αναφέρεται έμμεσα στο Λία το Δημαρόγγονα που΄ταν φυγόδικος φονιάς και κεντρικό πρόσωπο σε πολλά μοιρολόγια.

* Αμάδες: παιγνίδι με πέτρες (συχνά στοιχημάτιζαν και λεφτά)

(Forschung, schriftliche Niederlegung: Andrikopoulos, Konstantinos, ©2004)






Ο Μ. από τα Δημοτικά Ανδριανούπολης τραγούδησε ένα τραγούδι του γάμου (PK 952/1).

(Πηγή: Humboldt-Universität zu Berlin, Musikwissenschaftliches Seminar, Lautarchiv)

«...Του καραμπουρνάρ΄ θα βάλου γιά να παντρευτώ
γιά να πάρω του Γιαννάκου του περήφανο
γιά μάννα μ΄ του περήφανο...»

(Forschung, schriftliche Niederlegung: Andrikopoulos, Konstantinos, ©2004)






Ο Ι. από το Ματζούκι Αρτας έπαιξε με φλογέρα τη «Λαφίνα» κι άλλα 2 τραγούδια του γάμου. Απ΄ τις 3 ηχογραφήσεις υπάρχει μόνο η τρίτη (PK 954), οι πρώτες δύο (PK 953/1,2) έχουν χαθεί.
Ο Δ. απ΄τη Χαλκίδα είπε «Ένα νερό κυρά Βαγγελιώ» κι άλλο ένα παραδοσιακό (PK 981/1)

(Πηγή: Humboldt-Universität zu Berlin, Musikwissenschaftliches Seminar, Lautarchiv)

«...Ένα νερό καλέ Βαγγελιώ ένα νερό καλό νερό
κι από πούθε κατεβαίνει Βαγγελιώ μου παινεμένη
Από γκρεμνό καλέ Βαγγελιώ από γκρεμνό γκρεμίζεται...

...Γω θα το κο/ καλέ Βαγγελιώ γω θα το κόψω κι ας κοπώ
γω θα το κόψω κι ας κοπώ γω θα το φάγω κι ας πεθάνω
Βαγγελιώ μου τι να κάνω»


«Παίρνω μιά βέργα σίδερο
και κάνω το κατήφορο
Πάει στρατί το μονοπάτι
βάσανα πο΄χει η αγάπη...»

(Forschung, schriftliche Niederlegung: Andrikopoulos, Konstantinos, ©2004)






Ο Γ. από Ρόκκα ΄Αρτης έναν παραμύθι με τίτλο «Τα 3 βασιλόπουλα» (PK 991/1).

(Πηγή: Humboldt-Universität zu Berlin, Musikwissenschaftliches Seminar, Lautarchiv)

Μιά φορά κι ένα καιρό, ήταν τρία βασιλόπουλα, πήγαν να πάρουν μιά βασιλοπούλα. Επειδή τσακώνονταν ποιός θα τη πρωτοπάρ΄, είπε η βασιλοπούλα (στο πρώτο): «Να πιάσεις το νερό από τον Αη Γιώργη να το πάς στη Πρέβεζα». Και καλούν το δεύτερο και του είπε να φτιάκει ένα κάστρο μεγάλο. Του τρίτου του είπε να φτιάκει ένα ΄μπέλι μεσ΄ τη θάλασσα και όποιος τελείωσει πρωτύτερα εκείνος θα τη πάρει γυναίκα του...


(Forschung, schriftliche Niederlegung: Andrikopoulos, Konstantinos, ©2004)





Ο Θ. από την Νικόπολη της Μ. Ασίας διηγείται μιά μικρή ιστορία και τραγουδά «Τα 5 Τραγούδια», ένα ποντιακό τραγούδι σ΄ εφτάσημο ρυθμό. (PK 996/1,2).
Ο Α. από την Λιβαδειά ένα τραγούδι γιά το τόπο του (PK 998/1), ένα γιά τους Κολοκοτρωναίους (PK 998/2), το Εξαποστειλάριον «τον Νυμφώνα σου βλέπω» και το Κοινωνικόν «Αινείτε τον Κύριον» (PK 1000) μαζί με τον Μ. στο ισοκράτημα.

(Πηγή: Humboldt-Universität zu Berlin, Musikwissenschaftliches Seminar, Lautarchiv)

«Λειβαδιά»

«Αχ μωρ΄όμορφη πούνε η μωρέ η Λειβαδιά μωρέ μύρομ΄ η Λειβαδιά
αχ μωρέ που κείται μες το ωρέ το ρέμα μαννούλα μ΄ το ρέμα
αχ πάν΄ τα κορίτσια ωρέ γιά νερό γυρίζουν φιλημένα...»


«Κολοκοτρωναίοι»

«Λάμπουν τα χιόνια στα βουνά...
έτσι λάμπει κι η κλεφτουριά οι Κολοκοτρωναίοι
πόχουν τ΄ασήμια τα πολλά τις ασημένιες πάλες...»


«Τον Νυμφώνα σου βλέπω»

«Τον νυμφώνα σου βλέπω σωτήρ μου κεκοσμιμένον
και ένδυμα ουκ έχω ίνα εισέλθω εν αυτώ
λαμπρυνον μου την στολήν της ψυχής
φωτοδότα και σώσον με»


«Ανείτε τον Κύριον»

«Αινείτε τον Κύριον εκ των ουρανών
αινείται αυτόν...»

(Forschung, schriftliche Niederlegung: Andrikopoulos, Konstantinos, ©2004)






Ο Β. από την Σκριπού Βοιωτίας το τραγούδι «Γιαννάκης Καλάρης» (PK 999).

Το ιστορικό αυτό τραγούδι της τάβλας περιγράφει με μοναδικό τρόπο τη πορεία του ελληνικού στρατού από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Ιούλιο του 1913 όταν και συνθηκολόγησε η Βουλγαρία.

(Πηγή: Humboldt-Universität zu Berlin, Musikwissenschaftliches Seminar, Lautarchiv)

«Αϊντε ρε που πας Γιαννάκη στρατηγέ
αϊντε ρε μέραρχε Καλάρη
...
Μέσα στα Γιάννενα πιδιά μ΄τους πάου
α ρε φτου κάτου στου Μπιζάνι...»

(Forschung, schriftliche Niederlegung: Andrikopoulos, Konstantinos, ©2004)



Ο Δ. από τη Νικομήδεια Μ. Ασίας τα τραγούδια «Το στήθος μου το τρυφερό» και «Ο Ξένος» (PK 1001/1,2).

(Πηγή: Humboldt-Universität zu Berlin, Musikwissenschaftliches Seminar, Lautarchiv)

«Το στήθος μου το τρυφερό δεν ήταν μαθημένο
να υποφέρει βάσανα και πόνους το καημένο
Κατηραμένη τύχη μου που δεν πονείς γιά μένα
και μ΄ έριξες άδικα στα έρημα τα ξένα...»


«Θα πάω να βρώ ένα βουνό...
να ΄ναι το στρώμα από κλαριά και χόρτα μαξιλάρι
...
Ω Μικρασιάτικη πατρίδα αγαπημένη
τα μαύρα ντύθηκες τα αίματα βαμμένη»

(Forschung, schriftliche Niederlegung: Andrikopoulos, Konstantinos, ©2004)



Έλληνες αξιωματικοί στο Γκοέρλιτς το 1917 (φωτογρ. αρχείο Π.Κ.)





Ο Σ. από Σούλι Κορινθίας να παίζει ένα κομμάτι με τη φλογέρα του και να τραγουδά ένα ερωτικό (και τα δυό PK 1002/1,2 έχουν χαθεί).
Ο Μ. από τον Κίσσαμο να παίζει με την Λύρα του και να τραγουδά δυό κρητικά κομμάτια καθώς κι ένα δρόμο με φλογέρα (PK 1003/1,2,3), και οι Α. (φωνή) από την Σκιάθο και Κ. (μπουζούκι) από την Σύρο, στο τραγούδι (PK 1004)

(Πηγή: Humboldt-Universität zu Berlin, Musikwissenschaftliches Seminar, Lautarchiv)

«Η Χήρα».

«Χήρα ν΄αλάξεις όνομα
χήρα να μη χήρα να μη σε λέμε
Γιατί έκαμες τα μάτια μου
μέρα και νύ μέρα και νύχτα κλαίνε

...
Μα γιατί καλέ γιατί
μα γιατί δε μου το λες
μα γιατί δε μου το λες
παρά κάθεσαι και κλαις»

Μιά ηχογράφηση που μέχρι αποδείξεως του εναντίου θεωρείται η πρώτη ηχογράφηση μπουζουκιού...


(Forschung, schriftliche Niederlegung: Andrikopoulos, Konstantinos, ©2004)



ΧΡΟΝΙΚΟ ΑΦΙΞΗΣ


Τα πρώτα τμήματα του IV. σώματος του ελληνικού στρατού αποβιβάζονται στο σιδηροδρομικό σταθμό του Görlitz στις 15.09.1916. Ο πρώτος υπασπιστής του Kaiser, von Estorff υποδέχεται επίσημα τον Έλληνα διοικητή, General Καράκαλλο από Καβάλα.
Τμήμα του ελληνικού στρατού παρελαύνει μέσα στη πόλη με κατεύθυνση το στρατόπεδο (Lager in Moys). Εκεί τους καλωσορίζει μιά επιγραφή με ένα τεράστιο «ΧΑΙΡΕΤΕ». Η στρατοπέδευση ολοκληρώθηκε στις 28.9.1916 και κράτησε μέχρι τις 21.02.1919.

(η έρευνα συνεχίζεται και το άρθρο συμπληρώνεται και διορθώνεται τακτικά)

(Παραδοξολόγος)

*******